موزه ایران باستان

از ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد

پرش به: ناوبری، جستجو

مختصات: ۳۵°۴۱′۱۳.۳۶″ شمالی ۵۱°۲۴′۵۲.۶۰″ شرقی

تابلوی ورودی موزه

ستون هخامنشی

موزه ایران باستان، اولین موزهٔ ایران، در ابتدای خیابان ۳۰ تیر، در تهران واقع است. ساخت این موزه در ۲۱ اردیبهشت سال ۱۳۱۳ ه. ش. به دستور رضا شاه توسط معمار فرانسوی، آندره گدار، شروع شد. ساختمان موزه در سال ۱۳۱۶ به اتمام رسید و موزه برای بازدید عموم افتتاح شد.

زمین اختصاص یافته به این موزه ۵۵۰۰ متر مربع بود که ۲۷۴۴ متر مربع زیربنای آن است.

محتویات

ساختمان موزه

از آنجایی که طرح و نقشه یک موزه باید با موضوع و اشیای داخل آن ارتباط و هماهنگی داشته و با تاریخ و هنر آن سرزمین مرتبط و پیوسته باشد از این نظر نما و سردر ورودی موزه به سبک نمای ایوان کسری ساخته شد.(ایوان کسری نام کاخ مشهور شهر تیسفون پایتخت دولت ساسانی است که ایوان آن ۳۵ متر بلندی و ۵۰ متر پهنا و ۲۵ متر عمق دارد).

رنگ آجرها نیز به همین منظور به رنگ سرخ تیره تعیین شده تا نمایانگر معماری عصر ساسانی باشد. بنای موزه حدود ۱۱۰۰۰ متر مربع است که ساختمان اصلی آن در سه طبقه ایجاد شده‌است. شروع ساخت آن سال ۱۳۱۴ خورشیدی می‌باشد که در طول دو سال عملیات ساختمانی آن بوسیله و استاد تکمیل و در سال ۱۳۱۶ خورشیدی رسماً گشایش یافت.

در آغاز طبقه اول موزه به بخش ایران پیش از اسلام و طبقه دوم موزه به بخش پس از اسلام اختصاص یافت. گسترش کاوش‌های باستان شناختی و ازدیاد روز افزون آثار در موزه ایران باستان، موجب شد که این موزه طی چند مرحله، گسترش کمی و کیفی یا درحد فاصل سال‌های ۱۳۵۷ تا ۱۳۷۰، علاوه بر تعویض ویترین‌های موزه، نوسازی سیستم گرمایشی و سیستم برقی موزه، واحدهایی تحت عنوان انبار و گنجینه در زیر موزه موزه، ساخته و اضافه شد.

در سال ۱۳۷۵، آثار دوران اسلامی، رسماً از موزه ایران باستان منفک و به ساختمان مجاور موزه که ساختمان که از سال ۱۳۳۷ ساخته شده بود، منتقل شد.

این ساختمان که در سال ۱۳۳۷ ساخته شده بود، در ابتدا با هدف احداث موزه مردم‌شناسی مدنظر بود، که پس از انقلاب، با ایجاد سازمان میراث فرهنگی و تمرکز اشیاء باستانی در موزه ایران باستان، طرح تغییر نام کلی موزه، به موزه ملی ایران و اضافه شدن موزه‌ای تحت عنوان موزه اسلامی مطرح و اجرا شد که در نهایت در سال ۱۳۷۵ با گشایش رسمی موزه دوران اسلامی، مجموعه موزه ایران باستان و موزه دوران اسلامی، تحت عنوان موزه ملی ایران رسمیت یافت.

ویژگی‌ها

قدیمی‌ترین دست ساخته بخش پارینه سنگی سالن که از سنگ کوارتز ساخته شده‌اند، مربوط به حوزه رودخانهٔ کشف رود در شرق مشهد هستند، که بیش از یک میلیون سال قدمت دارند. از دیگر مجموعه‌های قدیمی این بخش دربند و گنج پر مربوط به استان گیلان و شیوه تو در نزدیکی مهاباد است که حدود هفتصد تا دویست هزار سال قدمت دارند. از دوره‌های پارینه سنگی میانی و نئاندرتال در ايران است ابزارهای ساخته شده از سنگ آتش زنه و بقايای سنگواره جانوران مربوط به غارهای منطقه زاگرس و فلات مركزی ايران از جمله غارهای بیستون و خرم آباد به نمايش در آمده است. در دوره پارينه سنگی جديد كه مصادف با گسترش انسان هوشمند امروزين در ايران است، ساخت تيغه ابزار رواج يافت. قدیمی‌ترین بقایای انسان کشف شده در ایران در این بخش دیده می‌شود که به دندان وزمه مشهور است. این دندان کهن‌ترین بقایای سنگواره انسان در ایران است که بطور مستقیم تاریخ گذاری شده و در غاری بنام وزمه در نزدیکی کرمانشاه کشف شده است. این دندان آسيای كوچك که مربوط به کودکی نُه ساله است، به روش طيف سنجی گاما سال‌يابی شده که تاریخی بين 20 تا 25 هزار سال پيش را نشان می دهد. در دوره پارینه سنگی جدید ساخت ابزار های استخوانی و استفاده از تزيينات شخصی مانند آويز صدفی، دندان حيوانات و گل اُخرا نيز در اين دوره در ايران متداول شد. از مكانهای مهم اين دوره غار «يافته» (لرستان) است كه نمونه‌هايی از اشيا آن در سالن موزه به نمايش در‌آمده است.از دوره بعدی (فراپارينه سنگی) كه ویژگی‌های آن ابداع ابزارهای تركيبی، كاربرد سنگ‌ساب و نگهداری مواد خوراكی است، نمونه‌هايی از غار «علی‌تَپه» (مازندران)، غار «شَلَم» (ايلام) و چند مكان ديگر به نمايش درآمده است.

از دوره نوسنگی و روستا‌نشینی آثاری چون قدیمی‌ترین خشت ایران از تپه گنج‌دره، قدیمی‌ترین پیکرک‌های گلی انسان و حیوان از تپه سراب و ابزارهای سنگی در سالن به نمایش در آمده است. شوش(خوزستان)، اسماعيل‌آباد و چشمه‌علی(تهران)، تل‌باكون(فارس) از محوطه‌های بسيار مهم در هزاره‌های پنجم و چهارم پ.م.(دوره مس و سنگ) در ايران هستند كه نمونه‌هايی از سفالينه‌های منقوش آنها در سالن ديده می‌شود. از نقش‌های مورد توجه در اين دوره می‌توان به نقش ساده شده بز كوهی اشاره كرد كه در سطح ظروف سفالين اسماعيل‌آباد و چشمه‌علی ديده می‌شوند.

ظروف سنگی جيرفت و شهداد با نقوش متنوع مانند نبرد انسان با جانوران اساطيری و نقش مايه‌های هندسی، جانوری و گياهی از نمونه‌های شاخص اين ظروف منقوش‌اند كه در ويترين‌ها به نمايش درآمده‌اند. از ديگر آثار مهم اين دوره در سالن موزه پيكر گلی از شهداد است كه نشان‌دهنده نيم‌تنه مردی برهنه با دستان جمع شده بر روی سينه، احتمالا در حالت نيايش نشان داده شده است.

ظروف، ادوات جنگی، اشيا تزئينی، پيكرك های انسانی و جانوری از جمله اشيای فلزی اواخر عصر مفرغ و آغاز عصر آهن هستند که در سالن به‌نمایش درآمده‌اند. همچنین سفال خاكستری با سطح صيقلی و داغ‌دار و همچنين ظروف با لوله‌های ناودانی، ظروف با فرم‌های جانوری و انسانی و ريتون‌ها (ظروف جانورسان) و اشيای آهنی نيز از دیگر اشیا به نمایش درآمده است.

تعدادی از اشيای به نمايش درآمده در بخش پيش از تاريخ سالن متعلق به تمدن ايلام است. از تمام دوره‌های ايلامی آثار هنری فراوانی برجای مانده، اما دوره ايلام ميانه يكی از پرشكوه‌ترين ادوار سه‌گانه ايلامی‌ها است. معبد چغازنبيل يكی از مهم‌ترين بقايای معماری اين دوره است كه آثار قابل توجهی مانند پيكره گاو با كتيبه، لوله‌های شيشه‌ای، آجرنوشته‌ها و كلون در از آن به دست آمده كه در سالن به نمايش درآمده است. لوله‌های شيشه‌ای چغازنبيل از جمله قديمی‌ترين نمونه‌های شيشه در ايران است. پيكره‌سازی، ساخت ظروف تزئينی از قير طبيعی، نقوش برجسته، مهرهای استوانه‌ای، پيكرك‌ها به صورت نقش برجسته قالبی، آجرهای لعاب‌دار، اشيای بدل چينی، اشيای مفرغی و سرديس‌های تدفينی از ديگر جنبه‌های هنر ايلامی‌ها در ادوار گوناگون است که در سالن ایران باستان نمونه‌هایی از آنها دیده می شود.

آثار قابل انتساب به دوره ماد در سالن موزه از مكانهای باستانی نوشيجان، حسنلو، گودين و باباجان به دست آمده‌اند. در اين دوره ساخت اشيا آهنی گسترش يافت كه از نمونه‌های بارز آن در سالن می‌توان به اشيا حسنلو اشاره كرد. در اين دوره سفالينه‌های لعاب‌داری زيبايی ساخته می‌شد كه يك نمونه جالب توجه آن تنگ لعاب‌دار زيويه است نقش دو بز را در دو سوی يك گل لوتوس به نمايش گذاشته است.