شهر سوخته

 در ۵۶ کیلومتری زابل در استان سیستان و بلوچستان و در حاشیه جاده زابل - زاهدان واقع شده و پنج هزار سال قدمت دارد. این شهر در ۳۲۰۰ سال قبل از میلاد پایه گذاری شده و مردم این شهر در چهار دوره بین سال‌های ۳۲۰۰ تا ۱۸۰۰ قبل از میلاد در آن سکونت داشته اند.کلنل بیت، یکی از ماموران نظامی بریتانیا از نخستین کسانی است که در دوره قاجار و پس از بازدید از سیستان به این محوطه اشاره کرده و نخستین کسی است که در خاطراتش این محوطه را شهر سوخته نامیده و آثار باقیمانده از آتش سوزی را دیده است. پس از او سر اورل اشتین با بازدید از این محوطه در اوایل سده حاضر، اطلاعات مفیدی در خصوص این محوطه بیان کرده است. بعد از او شهر سوخته توسط باستان شناسان ایتالیایی به سرپرستی مارتیسو توزی از سال ۱۳۴۶ تا ۱۳۵۷ مورد بررسی و کاوش قرار گرفت.این شهر یکی از آثارتاریخی استان سیستان و بلوچستان به شمار می آید. تاریخچه این شهر به چهار قرن قبل از میلاد مسیح باز می گردد. بر مبنای یافته‌های باستان شناسان شهر سوخته ۱۵۱ هکتار وسعت دارد و بقایای آن نشان می‌‌دهد که این شهر دارای پنج بخش مسکونی واقع در شمال شرقی شهر سوخته، بخش‌های مرکزی، منطقه صنعتی، بناهای یادمانی و گورستان است که به صورت تپه‌های متوالی و چسبیده به هم واقع شده اند. هشتاد هکتار شهر سوخته بخش مسکونی بوده است. تحقیقات نشان داده است این محوطه بر خلاف اکنون که محیط زیست کاملاً بیابانی دارد و فقط درختان گز در آنجا دیده می‌‌شود، در پنج هزار سال قبل از میلاد منطقه‌ای سبز و خرم با پوشش گیاهی متنوع و بسیار مطلوب بوده و درختان بید مجنون، افرا و سپیدار در آنجا فراوان وجود داشته است. در آن دوران نیز این منطقه بسیار گرم بوده، اما آب رودخانه هیرمند و شعباتش به خوبی زمین‌های کشاورزی شهر سوخته را سیراب می‌‌کرده است. دریاچه هامون در ۳۲۰۰ قبل از میلاد دریاچه‌ای بزرگ و پرآب بوده و رودها و شاخه‌های قوی از آن منشعب می‌‌شده و در اطراف آن نیزارهای وسیعی وجود داشته است. در بررسی‌های منطقه‌ای در اطراف شهر سوخته بستر رودخانه‌های مختلف و آبراه‌هایی پیدا شده که به مزارع کشاورزی شهر سوخته آب می‌‌رسانده اند. در اولین فصل کاوش در شهر سوخته کوچه‌ها و خانه‌های منظم، لوله کشی آب و فاضلاب با لوله‌های سفالی پیدا شد که نشان دهنده وجود برنامه ریزی شهری در این شهر است. شهر سوخته مرکز بسیاری از فعالیت‌های صنعتی و هنری بوده، در فصل ششم کاوش در شهر سوخته نمونه‌های جالب و بدیعی از زیورآلات به دست آمد. در جریان حفاری‌های فصلهای گذشته در شهر سوخته مشخص شد که با توجه به صنعتی بودن شهر سوخته و وجود کارگاه‌های صنعتی ساخت سفال و جواهرات در این منطقه، ساکنان شهر سوخته از درختان موجود در طبیعت محوطه برای سوخت استفاده می‌‌کرده اند. باستان شناسان با یافتن مهره‌ها و گردنبندهایی از لاجورد و طلا در یک گور در باره روشهای ساخت ورقه‌ها و مفتول‌های طلایی به تحقیق پرداختند و دریافتند صنعتگران شهر سوخته با ابزار بسیار ابتدایی ابتدا صفحه‌های طلایی بسیاز نازک به قطر کمتر از یک میلیمتر تهیه کرده و بعد آنها را به شکل لوله‌های استوانه‌ای درمی آوردند و پس از اتصال دو سوی ورقه‌ها به یکدیگر مهره‌های سنگ لاجورد را در میان آن قرار می‌‌دادند. در شهرسوخته انواع سفالینه‌ها و ظروف سنگی، معرق کاری، انواع پارچه و حصیر یافت شده که معرف وجود چندین نوع صنعت، به ویژه صنعت پیشرفته پارچه بافی در آنجاست. تاکنون ۱۲ نوع بافت پارچه یکرنگ و چند رنگ و قلاب ماهیگیری در شهر سوخته به دست آمده و مشخص شده مردم این شهر با استفاده از نیزارهای باتلاق‌های اطراف هامون سبد و حصیر می‌‌بافتند و از این نی‌ها برای درست کردن سقف هم استفاده می‌‌کردند. صید ماهی و بافت تورهای ماهیگیری نیز از دیگر مشاغل مردمان شهر سوخته بوده است.  اينجا شهري است كه آرامش سال هاست در آن خانه كرده است. شهري است كه وقتي بر فراز آن مي ايستي مي تواني مردمي را تجسم كني كه از خانه هاي خود بيرون مي آيند و دنبال كسب و كار خود مي روند. حالا هر چه نگاه مي كني تنها طرحي از يك شهر با خانه هايش را مي بيني اما همچنان زندگي در آن جريان دارد. روح زندگي. اين شهر به انسان احساس غرور مي دهد. وقتي بيشتر درباره آن مي داني. اين شهر در ۵۶ كيلومتري زابل در استان سيستان و بلوچستان قرار دارد. شهري با وسعت ۱۵۰ هكتار با ديوارهاي كوتاه. شهري كه يادبود ۵۰۰۰ سال قبل است. اين جا اولين شهر دنياست و بسيارپيشرفته حتي پيشرفته تر از شهر كرت كه سينوهه در كتاب خود نوشته است. اينجا شهر سوخته است. اين شهر يك بار در سال ۲۷۰۰ قبل از ميلاد و يك بار در ۲۴۰۰ قبل از ميلاد دچار حريق شده است اما هيچ كدام دليل از بين رفتن شهر نبوده است. شهري بدون جنگ كه حتي يك بارو در آن وجود ندارد با مردماني آرام كه در ميان ۴۰ هزار جسد موجود تاكنون فقط يكي از آنها به قتل رسيده است و سربريده آن در زير پايش قرار دارد. شهري به دور از مناطق زلزله خيز، شهري كه هيچ وقت مورد تهاجم قرار نگرفته است. در اين شهر اولين جراحي مغز در دنيا با مواد پلشت بر انجام شده است. اولين معرق كاري در دنيا در اين شهر يافت شده و پارچه هايي با بافت هاي بسيار پيشرفته در اين شهر يافته مي شده كه همه اينها با قدمت ۵۰۰۰ هزار سال بوده است. اين شهر اكنون محل رفت و آمد و كاوش باستان شناسان داخلي و خارجي است. شهر سوخته بهشت باستان شناسان لقب گرفته است. هر زمان از سال كه وارد آن شوي گروهي از آنان در حال كاوش و مطالعه هستند. اولين بررسي ها كه شامل كشف اين شهر هم مي شود به زمستان سال ۱۲۴۴ برمي گردد. اين شهر به ظاهر انبار غله حكومتي بوده است و در بيشتر قبرها ظروفي پر از گندم يافت مي شود و همچنين رشته هايي از طلا به قطر دو ميلي متر كه هنوز معلوم نيست با چه وسيله اي تراش خورده اند و با چه وسيله اي سوراخ شده اند كه موي دم اسب به زحمت از آن عبور مي كند. در اين شهر تا به حال ۴۰ هزار قبر كشف شده كه در هر قبر مي شود تكه هايي از اشيا را پيدا كرد كه نشانه شغل فرد است. اين اشيا پارچه، ظروف و يا حتي بزغاله هستند. در بيشتر قبرها بوته هاي سير هم وجود دارد. يكي از حرف هاي جالبي كه راجع به اين شهر زده مي شود اين است كه اين شهر همان محل تولد و زندگي رستم بوده است و اين به خاطر بزرگتر بودن جثه اسكلت هاي يافت شده است.از نكات جالب شهر سوخته موقعيت اجتماعي زناني بوده كه تمام مهرهاي انبارداري و ترخيص گندم از قبرهاي زنان خارج شده است و البته بيشترين آسيب هاي ستون فقرات مربوط به زنان بوده كه ناشي از كار سنگين است.اين شهر بنا به نظر كارشناسان بسيار پيشرفته بوده و اين را مي توان از بافت شهري آن دريافت. يكي از آن مشخصه ها نظم شهر است. بخش صنعتي شهر به طور كامل از بخش مسكوني جداست. اين شهر سيستم لوله كشي داشته كه توسط لوله هاي سفالي آب را از رودخانه هيرمند به خانه هاي مردم انتقال مي داده است. درواقع اين شهر از سفال بسيار بهره  برده است تا آنجا كه تا همين چند سال پيش اگر به شهر سوخته سفر مي كردي روي سفال هاي پنج هزار ساله قدم برمي داشتي. در تمام سال هايي كه باستان شناسان در شهر سوخته تفحص كرده اند هنوز نتوانسته اند بخش شاه نشين اين شهر را پيدا كنند و آنان عقيده دارند كه به دست آوردن اطلاعات بيشتر راجع به اين شهر بستگي به يافتن بخش شاه نشين دارد كه هنوز كسي از جاي آن اطلاعي ندارد.اما شهري به اين عظمت دچار چه حادثه اي شد كه باعث شد مردم آن را تخليه كنند و به محل ديگري كوچ كنند؟ البته يك فرضيه نيز مطرح بود كه مردمان اين شهر دچار حادثه اي شدند و به طور دسته جمعي به آغوش مرگ رفتند اما كاوش هاي بعدي اين فرضيه را رد كرد و راي بر كوچ مردم داد. چون هيچ اثري از مرگ دسته جمعي در آن ديده نشد به خصوص آنكه قبرستان اين شهر بسيار مرتب و روي حساب و كتاب بوده است. باستان شناسان هم اكنون بر اين باورند كه اين شهر فقط و فقط به يك دليل از بين رفته است و آن هم تغيير مسير رودخانه هيرمند است.رودخانه هيرمند در هشت هزار سال گذشته ۱۱ بار تغيير مسير داده كه زابل كنوني روي آخرين دلتاي آن بنا شده است. در هر حال اكنون از شهر سوخته فقط طرحي از يك شهر مانده است. بيشتر از مردمان اين شهر كه از نياكان ما محسوب مي شوند حالا مردگان هستند كه به استقبال باستان شناسان آمده اند.آنان درهاي گور خود را بر روي كاوشگران گشودند تا به آنها نشان دهند كه ايرانيان باستان چقدر پيشرفته بوده اند.شهر سوخته اينك بيش از هر جاي باستاني در ايران آه از نهاد انسان برمي خيزاند. چرا كه نياكان ما رسم زندگي را بهتر از ما كه در هزاره سوم بعد از ميلاد زندگي مي كنيم مي دانستند. براي آنان جنگ جايي نداشت و آنچه بود رفاه براي مردمان بود.سال ها از كاوش در شهر سوخته مي گذرد اما هنوز از شاه نشين اين شهر خبري نيست. شايد آنان نيز مانند مردم عادي مي زيستند و طبقات اجتماعي به معناي امروزي وجود نداشته است.شهر سوخته اكنون يكي از قديمي ترين آثار باستاني جهان محسوب مي شود. شهري كه آرامش سال هاست در آن خانه كرده است. شهري كه وقتي بر فراز آن مي ايستي مي تواني مردمي را تجسم كني كه از خانه هاي خود بيرون مي آيند و دنبال كسب و كار خود مي روند. اينجا هنوز بعد از ۵۰۰۰ سال روح زندگي در آن جريان دارد. كارشناسان مي‌گويند : اين شهر در ‪ ۳۲۰۰قبل از ميلادبنا و پس از ‪۹۰۰سال بصورت ناگهاني از بين رفته است.  اندك شهرهاي باستاني شامل شوش ، تپه مليان در ايرانو موهنجارو در پاكستان تنها از لحاظ قدمت با شهر شهرسوخته زابل برابري دارند.  آثار بدست آمده از فصول مختلف كاوش در شهر سوختهوجود علوم و صنايع مختلف را در اين مكان براي مردم دنيا به اثبات رسانده است.  علم رياضيات با كشف خط كشي از چوب آبنوس با دقت نيمميليمتر ، صنعت جواهرسازي ، هوش بالا با كشف انواع بازي‌هاي فكري ، پزشكي با انجامنخستين عمل جراحي مغز و سزارين ، دامداري و نيز وجود نخستين انيميشن جهان نمونه‌اياز افتخارات ساكنان سرزمين سيستان و بخصوص شهر سوخته در پنج هزار سال قبل مي‌باشد